Het congres ‘Care in een veranderende omgeving; belang en meerwaarde van samenwerking’ in Curaçao gedurende de afgelopen dagen maakte duidelijk, dat het belang en samenwerking in de ‘care-sector’ buiten kijf staan en dat deze samenwerking op het eiland sterk is gegroeid. Het congres geeft ook aanleiding om de wijze van zorgen te ‘heroverwegen’. Anders dan in Nederland staat individualisering in de samenleving en dus in het zorgen minder centraal; volgens een enkele deelnemer is dat ‘minder ontwikkeld’. In de Curaçaose samenleving is samen zorgen een belangrijke waarde zoals in veel andere landen. Toch staat de zorg in Curaçao onder druk vanwege de enorme (dure) ‘cure sector’, complexe zorgvragen en onduidelijkheid in financiering met als gevolg ontoegankelijkheid van zorg als samen zorgen niet meer kan. En dat leidt tot schrijnende toestanden zoals in veel andere landen.
Samen betekent hier onderling zoals ‘het samen eens zijn’ en niet bij elkaar zoals ‘samen in het stadion zitten’. Als in Nederland wordt gesproken over samen in de zorg gaat het over besprekingen, overleg, overdracht; samen in de betekenis van bij elkaar of met elkaar, niet onderling. Dit leidt in het ‘rijke Nederland’ evenzeer tot schrijnende toestanden.
De Inspectie voor de Volksgezondheid heeft in ‘De staat van de gezondheid 2010’ niet toevallig kwetsbare groepen, in het bijzonder ‘veelplegers’ en ‘mensen met een verstandelijke beperking’, centraal gesteld. De Inspectie stelt vast, dat Nederland de vragen van die kwetsbare groepen niet oplost. In meer of minder geïndividualiseerde samenlevingen bestaat een vergelijkbaar, onopgelost probleem.
Het probleem is als ‘etiket’ (veelpleger, zwakbegaafd, asociaal, gestoord, allochtoon) bekend, de oplossing ontbreekt. Continuïteit, samenwerking, wijkteams, coaches zijn voorgestelde ‘hulpmiddelen’ voor het ‘probleem individu’ maar resulteren niet in het gewenste effect. Het hulpmiddel richt zich op het individu, maar het ‘echte probleem’ is niet individueel. Integrale indicatie geeft aan dat men zich bewust is van de bredere context van het probleem en is (dus) belangrijk. Maar bij integrale indicatie past niet één oplossing, niet één norm. De oplossing dient te passen bij de klant én in de leefcontext van de klant én aan te sluiten bij kennis/expertise van deskundigen.
De leefcontext is armoede, opvoedingsproblemen, kennisachterstand, overlast, mishandeling, recidive etc.. Die context is het probleem. Maar de context telt niet in een geïndividualiseerde samenleving. Tegenwoordig is het individu ‘gevrijwaard’ van de wat anderen vinden. Het individu zegt wat het wil, doet wat het wil. Als iets mislukt, ligt het aan het individu zelf. Eigen schuld! Maar een mens kan niet leven zonder context, sociale omgeving, normen, interactie. De ‘individuele vrijheid’ is gebonden aan de ander, beperkt door de ander; de vrijheid is begrensd. De ander is niet alleen subject (middel), maar ook object (doel) van menselijk handelen. Moreel handelen bestaat volgens de filosoof Kant uit de ander zien als doel in zich.
Veel mensen zijn de weg kwijt geraakt in een individualiserende samenleving, in Nederland en in mindere mate in Curaçao. De enorme toename van psychische aandoeningen geeft een indicatie. De leefcontext is voor velen verdwenen respectievelijk ziek. Het ‘probleemgeval’ is verdwaald. De maatschappij probeert de weg te wijzen, maar niemand geeft eenzelfde richting aan. En bij ‘probleemgevallen’ komen veel experts als ‘adviseurs’ langs. En veel van die experts gaan uit van hun eigen probleemdefinitie en zijn onvoldoende vertrouwd met de locale cultuur, taal en hiërarchie. In Curaçao is de vertrouwdheid met de locale cultuur groter, maar niet gegarandeerd in de hulpverlening. Daarmee wordt partnership, samen zorgen moeilijk. Samen zorgen betekent betrokkenheid, vertrouwen, deskundigheid, aanpak en duurzaamheid in een netwerk klant, familie, leefcontext en expert: onderling zorgen.
Misschien kan hier geleerd worden van Curaçao, als het land de gelegenheid krijgt eigen zorg (samen zorgen) te realiseren. Voor sommige partijen, die niet om ‘samen’ geven, zal het vreemd in de oren klinken dat Nederland iets kan leren van Curaçao. Voor ‘probleemgevallen’ en hun ‘naasten’ is het muziek.
