Het zit in de volksaard, zei de bekende Joop van den Ende eind 2009. Hij vond het ook verschrikkelijk – zelf inmiddels ook op jaren – maar het is typisch Nederlands. Als mensen ouder worden, artiesten, mediamensen, alle Nederlanders dan worden ze afgeschreven, ze krijgen geen kans meer, aldus de goeroe. Niemand wil een oud paard van stal halen. Oude paarden jaagt men aan de dijk. Dat bejaarden worden achtergesteld en uitgesloten, dat is bekend. Zou dat ook voor de goeroe gelden? Daarvoor was geen enkele aanwijzing in het interview.
Ik keek ervan op, dat dit in de volksaard zit. Natuurlijk heeft de taal zijn gezegdes en de prent zijn beelden over de ouderdom. Het oude liedje. De Nederlandse prenten uit de 16e – 17e eeuw tonen een overwegend negatief beeld over bejaarden. En er waren er toen nog niet zo veel. In de volksaard ligt blijkbaar een bericht opgeslagen: het is mooi geweest, of tenminste genoeg. Maar wanneer krijgt men dat bericht? Wanneer is men van de oude stempel?
Voor de Nederlandse vakbeweging is het met 65 jaar mooi geweest. Dat is uit de oude doos. In Europa ziet men dat anders. Als gevraagd wordt naar wanneer iemand oud is, is het ‘correcte antwoord’: dat hangt ervan af. De meeste Europeanen zijn niet correct, wel concreet. Ze koppelen het antwoord aan een leeftijd: 21% zegt met 60 jaar, 12% zegt met 65 jaar, 21% zegt met 70 jaar en 13% zegt als men 75 jaar of ouder is. Wat zegt dit eigenlijk over de volksaard? Niets, maar wel blijkt dat bijna de helft van de Europese burgers 70 jaar of meer als ‘oud’ ziet. Is dat een grond voor een ouderdomspensioen?
Belangrijker is hoe men ‘oud’, de bejaarden, ziet. Wordt op hen neer gekeken, heeft men medelijden met hen; krijgen zij respect; hebben zij een hoge status? Dat zegt iets over de volksaard. Dus zou in Nederland de opvatting over de bejaarde typische kenmerken moeten vertonen, waardoor zij hier met het paard aan de dijk worden gezet.
Europees onderzoek van 2008 geeft interessante cijfers. Slechts weinig Nederlandse burgers (2%) vindt dat bejaarden een heel hoge status hebben en ook niet zo veel burgers (6%) vinden dat bejaarden met veel respect worden behandeld. In Portugal en Spanje is dat respect aanzienlijk frequenter (9%). In Denemarken, Zweden en Zwitserland aanzienlijk zeldzamer (3%).
Wordt er op bejaarden neergekeken of heeft men medelijden met hen? In Nederland bijna niet (2 resp. 3% doet/heeft dat heel erg) evenmin als in België, Denemarken, Zweden of Zwitserland. Maar is Bulgarije, Portugal en Rusland (en Spanje en het Verenigd Koninkrijk) doet/heeft men dat juist heel erg/veel (8% of meer). Vreemd: veel respect en hoge status aan de ene kant en neerkijken en medelijden aan de andere kant of niets van dat alles.
De vraag of de bejaarden een last zijn voor de gezondheidszorg wordt met kracht van de hand gewezen in Bulgarije, Rusland, Spanje en het Verenigd Koninkrijk (meer dan 9%). In Nederland, België, Frankrijk, Hongarije, Polen en Slowakije wijst de burger dit minder krachtig van de hand (1-3%).
Met statistieken is de volksaard moeilijk te meten. Nederland is in ieder geval – en zoals in vele gevallen – een ‘middenmoter’. De Nederlandse burger heeft niet veel respect voor bejaarden, maar kijkt ook niet op ze neer. Hij is niet uitgesproken over oud. Het laat hem koud. Dat is de volksaard:onverschillig jegens de ander, dus ook jegens de oudere.
