Niets lijkt zo vanzelfsprekend als zelfmanagement: de vaardigheid van de mens om zichzelf staande te houden in het leven. Dat betekent voor zichzelf zorgen, zelf bepalen wat te doen, zelf de weg weten te vinden. Zelfmanagement is een vaardigheid die geleerd wordt op de weg naar volwassenheid. Zelfmanagement leidt tot zelfredzaamheid. Een eigen weg te kiezen rekening houdend met eigen sterke en zwakke kanten én met maatschappelijke normen en waarden is een leerproces. Is deze vaardigheid geleerd dan blijkt het een belangrijke determinant voor de kwaliteit van leven volgens diverse onderzoekers.
Eenmaal volwassen toetst de wispelturigheid van het leven regelmatig de kwaliteit van die vaardigheid. En dan blijkt zelfmanagement een probleem, een groot probleem zelfs in het huidige maatschappelijk bestel. In 2013 heeft een groep experts zich gebogen over de vraag hoe zelfmanagement in Nederland ondersteund kan worden, waarbij de gedachte was om een ‘zorgmodule’ zelfmanagement op te stellen. Veel Nederlanders beheersen zelfmanagement blijkbaar niet (meer).
Inmiddels is er een online platform (e-Vita) voor ondersteuning van zelfmanagement in de zorg, want zo stelt e-Vita ‘het belang van zelfmanagement neemt exponentieel toe’. Is dat zo?
Een meta-review van internationaal onderzoek door een consortium van onderzoeksinstituten stelt vragen bij de effectiviteit van zelfmanagement ondersteuning. Aanbevolen wordt deze zelfmanagement ondersteuning meer persoonsgericht (op maat) te maken, omdat dit de effectiviteit zou vergroten. Dezelfde studie concludeert dat er nog veel onbekend is over zelfmanagement, bijvoorbeeld over zelfmanagement door ouderen.
De vaardigheid zelfmanagement lijkt vooral in het gedrang te komen bij mensen die afhankelijk (dreigen te) worden: chronisch zieken, ouderen, mensen met functiebeperkingen. Het is al lang niet meer vanzelfsprekend dat familie of buurt bijspringen in geval van nood. Bijspringen is een taak van de formele zorg geworden en dat blijkt duur, te duur naar de huidige opvattingen. En dat komt ‘uiteraard door de dubbele vergrijzing’ zo stelt een rapport over zelfredzaamheid. Zelfredzaamheid moet en daartoe moet zelfmanagement geleerd worden aan ‘onzelfredzamen’ en dat zijn de ‘oudjes’.
In het kennisoverzicht ‘Zelfmanagement door mensen met chronische ziekten’ wordt geconcludeerd dat zelfmanagement ondersteuning bij die mensen leidt tot een kleine daling van het zorggebruik. Dat moet beter! Is de roep tot zelfmanagement ingegeven door financiële motieven en ageisme?
Zorgen dat afhankelijke mensen zelf managen is een taak van zorgdisciplines geworden, met de verpleegkunde als kern. Zelfmanagement is een integraal onderdeel van alle zorgstandaarden voor chronisch zieken, stelt het Coördinatieplatform Zorgstandaarden.
Beroepsvereniging V&VN verstaat onder zelfmanagement ‘het vermogen van mensen om hun ziekte of aandoening optimaal te kunnen inpassen in hun leven’. Als mensen ‘zelf kunnen kiezen in hoeverre zij de regie over het leven in eigen hand willen houden en hoe zij mede richting willen geven aan de manier waarop beschikbare zorg wordt ingezet’ zal dit volgens V&VN hun kwaliteit van leven goed doen. Als zelfmanagement dat bereikt, is het wel een prijs waard. Zelfmanagement ondersteuning door verpleegkundigen heeft een prijs.
Maar achter de huidige ‘aanpak’ liggen fundamentelere vragen: Is het vermogen tot zelfmanagement over de tijd verloren gegaan en, indien zo, waarom? Indien niet, rijst de vraag naar de motivatie voor de huidige aanpak. Is verlies van zelfmanagement gerelateerd aan ouder worden? Indien zelfmanagement over de tijd of met de leeftijd afneemt is de vraag hoe dit te ‘herstellen’. Maar zou het – zonder antwoord op dergelijke vragen – niet veel nuttiger zijn om in het lager en middelbaar onderwijs ‘zelfredzaamheid en zelfmanagement’ als verplicht vak op te nemen. Dat bespaart – op termijn – veel kosten en maakt gelukkigere mensen.
