Huwelijkspartners beloven elkaar, in voor- en tegenspoed, vast te houden. Dat doen ze ten overstaan van de goegemeente voor extra houvast. Vasthouden zit in de genen van mensen. Eusocialiteit noemt Wilson dat in ‘Het raadsel van het menselijk bestaan’. En soms moet vasthouden door vast te zetten om de goegemeente te beschermen. Algemeen belang versus individuele hebzucht. Eusocialiteit. Ouders houden hun kinderen met – meestal – liefdevolle zorg vast. Buren kijken naar elkaar om, want soms is er wat. Dorpsgenoten groeten elkaar. Elkaar vast houden. Mensen hebben elkaar nodig van klein tot groot, van jong tot oud. En iedereen weet: het leven is niet (altijd) eenvoudig. Het moet verdiend worden om te beginnen voor eten en onderdak. Met plichtsbesef en door hard werken is vervolgens meer te bereiken, maar soms zit het tegen. Soms moet men ook loslaten en op het einde zeker. Dan blijkt hoe graag we vast houden.
Hoe mensen met dit alles om gaan heeft te maken met op voeden en dus met de cultuur waarin men leeft. Wat kan wel en wat niet, hoe hoort het, wat wil ik, kan ik, doe ik. Paideia heette dat in het oud Grieks: opvoeding door discipline, kennis, sport en spel maakt een ‘volledig mens’.
Vaardigheden, kennis, normen worden ‘spelenderwijs’ door ervaring en dialoog geleerd van ouders, grootouders, familie, buren en later (verkeerde) vriendjes. Een goede opvoeding is in ieders belang, ook van het ‘slachtoffer’. Dus is het een zaak voor iedereen. Opleiding, scholing is deel van de cultuur en een goede opleiding is een levenslange hulpbron, die houvast biedt. Daarmee is onderwijs geen verplichting maar een kans op vooruitgang. Ervaring leert dat bij gebrek aan onderwijs mensen later in de problemen komen, de weg kwijt raken, door gebrek aan kennis en vaardigheden, aan hulpbronnen. Natuurlijk probeert de ‘goegemeente’ de goede weg te wijzen, maar dat lukt niet altijd. Dan worden ze vast gezet en gehouden.
Dat was een verhaal van opa en oma. Dat was vroeger. Maar we leven nu. We zijn ‘verder’. De huidige goegemeente heeft het en houdt het voor gezien. Leerplicht? Moeten leren, al is het voor een betere toekomst? Mag dat wel? Is dat geen aantasting van ‘mijn rechten’, van (ouderlijke) vrijheid? Is dat geen betutteling? Als iemand de weg kwijt is, moet die dan worden vastgehouden? Waar bemoeit iedereen zich mee? Nog niet gehoord de ‘nieuwe vrij-blijvend-heid’? Dan zeker ook nog niet gehoord van ‘het nieuwe opvoeden’ of ‘het nieuwe ouder worden’! Los laten en veranderen brengt groei, vooruitgang, winst. Vasthouden doet stil staan. Om vast te houden moet je ook stil staan.
In het oude Athene was opvoeden een stadszaak, in het algemeen belang. Nu is het een individuele zaak, waar de goegemeente van weg moet blijven. Daarmee is opvoeding een risicovol experiment geworden van twee amateuristisch proefleiders waar er meestal maar één van overblijft. De doelstelling van het experiment is ‘het beste voor het kind’ en de proef ‘wat het beste past’. Niet echt de proef op de som. Precieze doelen, waar aan vast te houden, zijn ‘risicovol’ want ze vereisen consequentheid en discipline van de proefleiders en dat is veelal te veel gevraagd.
Het ‘nieuwe op voeden’ heeft kennis ‘onder wijzen’ veranderd. Onder wijzen is niet een kans op of een opening voor verdere ontwikkeling. Een dergelijke ontdekkingsreis voldoet niet aan het huidige spel: winst of verlies. Mooi of niet mooi telt niet. Onderwijzen dient als maatschappelijke selectie poort: gelukt of mislukt. Mislukt is eigen schuld; niets (meer) aan te
doen. Verloren! Geen houvast en dat brengt frustratie en weerloosheid tegen nieuwigheden en verleidingen. Dat leidt tot agressie, radicalisering, verslaving.
Laag ‘onder wijzen’ betekent onvoldoende hulpbronnen en dus gevaar. Het betekent kwetsbaarheid, nu en later. Dan is men nu in gevaar en later een gevaar. Daarmee heeft de goegemeente wel een (toekomstig) probleem, zoals ook vroeger. Toen stak de goegemeente de handen uit de mouwen en ineen om er het beste van te maken. Zetje in de rug en kop op! Als je niet wil deugen, wordt het vasthouden. Tegenwoordig is het spel al gespeeld. Geen kans of ontdekkingsreis. Het is winst of verlies en daarmee is de kous af. Mislukkelingen staan met lege handen in de maatschappij en niemand houdt ze vast. Laat maar lopen. Het is om – zo niet boos – gek van te worden
Het is tijd voor een debat over opvoeden onder wijzen, dus over hoe we willen samen leven. Want eusocialiteit zit misschien dan wel in de genen, maar dat betekent niet dat het vanzelf goed loopt en komt. Dus de vraag is: hoe gaan we verbanden aan, op welke basis en voor hoelang? Nu rechten verward worden met behoeften en wensen, moet duidelijk worden wat rechten zijn. Wat bedoelen we met opvoeden, wat is onder wijzen, ‘éducation permanente’ en hoe organiseren we dat? Hoe geven we houvast in voor- en tegenspoed? Wat moet behouden, wat moet anders en vooral waarom. Een dialoog, waarin duidelijk wordt welke keuzes er zijn en welke gevolgen die hebben. Wiens belang domineert als het puntje bij het paaltje komt: algemeen of individueel? Geen experimenten, maar duidelijkheid over doelen en geschikte middelen. Mensen niet verleiden of programmeren tot ‘gewenst gedrag’ via instrumentele listen, maar samen mogelijk maken dat een mens zijn leven in onze samenleving kan leven. Een volledig mens, dat geeft (weer) ‘houvast’.
