Er is werk aan de winkel in Europa. De handen uit de mouwen, pak de koe bij de horens en grijp de kansen. Leve de dag van de vrijheid of was het arbeid? De nieuwe Europese Commissie (EC- Juncker) heeft het nog maar eens herhaald: een van de grootste uitdagingen voor de Europese Unie is de veroudering van de bevolking. Vergrijzing heette het vroeger, maar dat klonk te negatief; verzilvering werd eind vorige eeuw als alternatief voorgesteld. Die term heeft de EC nu blijkbaar geïnspireerd tot een voorstel voor een ‘zilveren economie’. En het moet gezegd, het gaat niet alleen over kommer en kwel (kosten van vergrijzing, tekort aan arbeidskracht om voor oude zorgbehoeftigen te zorgen zoals 10 jaar geleden). Het gaat nu ook over kwaliteit van leven (voor iedereen hopelijk) en over ‘economische kansen vanwege meer private en publieke uitgaven gerelateerd aan de veroudering’. Die kansen kunnen worden gepakt – zo stelt de EC – bij (niet door!) mensen boven de 50 jaar, die daartoe in 3 subgroepen worden ingedeeld: actief – fragiel – afhankelijk. Zilveren economie met de bejaarde als melkkoe.
Dit nieuw beleid belooft een rooskleurige toekomst. In 2020 wordt de marktwaarde van het melkvee wereldwijd geschat op 15 miljard US$; een mooi bedrag dat daar te halen valt voor ondernemers. Voor de EU-landen betekent dit 25% van het GDP. De EC ziet hier een speciale taak voor zich. Werd door de EC reeds eerder ingezet op ‘active and healthy ageing’ en ‘healthier Europe in 2020’ nu wordt de inzet verbreed: beter bouwen voor onafhankelijk wonen, meer afstemmen van voorzieningen, laag seizoen tourisme (exclusief voor ouderen, maar niet all-inclusive), duurzame longe-termijn zorg systemen) en levensloop benadering voor sociale bescherming en dienstverlening. Een integrale aanpak om de zilveren economie een ‘boom’ te geven, waarbij de technologie niet mag ontbreken. Het European Institute of Technology zorgt voor het laatste zoals eerder het Active and Assisted Living programma.
De EC stelt vast dat stimulering van een markt van producten en diensten, gericht op de behoeften van oudere mensen (3 subgroepen; wellbeing, tourisme, smart-homes, autonoom vervoer, zorgvaardigheden, ouderenbehandeling etc.) een massief ‘pull-effect’ op bestaande markten kan hebben, met voor Europese ondernemers een grote potentie tot wereldleider.
Het nieuwe beleid ‘Growing the European Silver Economy in Europe’ heeft een breed draagvlak bij de ‘stakeholders’ zo blijkt uit de symposia, workshop en task-forces. Die stakeholders zijn ondernemers, technologie bedrijven, zorginstellingen, verzekeraars en beleggers. Toch roept de beleidsnotitie twee fundamentele vragen op: Hoe zit het met de participatie van ouderen en is de schets in overeenstemming met de werkelijkheid?
De beleidsnotitie ademt een sfeer uit van ‘all about us without us’. Perspectieven van ouderen ontbreken, levensloop en levenservaring krijgen geen plaats in het plan. Zo verwonderlijk is dat niet want – zo concludeert de EC – de zilveren economie past goed binnen de nieuwe prioriteiten van de commissie, te weten nieuwe banen, groei, investeringen en versterking van de industriële basis. De jongens met de handen uit de mouwen hebben geen tijd en ruimte voor ‘ouderenparticipatie’. Er is werk aan de winkel en veel geld te verdienen.
Diverse onderzoekingen over de ontwikkeling van kwestbaarheid bij ouderen en analyses over zorgsystemen geven een geheel ander beeld. De ideeën achter Healthy Ageing zijn mooi, idealistisch zelfs. De empirie geeft echter aan dat de kwetsbaarheid van oude mensen nog steeds groeit en dat hulpverlening aan kwetsbare ouderen steeds meer te kort schiet. King’s Fund heeft in een gedegen analyse gewezen op het failliet van de marktwerking in de zorg en roept dwingend op tot een fundamentele herziening van het zorgsysteem. Geen politicus durft dit echter aan, maar de problemen in de zorg- en dienstverlening nemen daarmee in de komende jaren alleen maar toe! Technologie biedt zeker mogelijkheden, maar snel zat het niet gaan zo blijkt uit evaluatie van EU programma’s.
De tendens is eerder omgekeerd. Geen oplossingen maar meer problemen. De sociaaleconomische verschillen in kwetsbaarheid en zorgbehoefte c.q. zorggebruik worden steeds groter. Oude mensen met een laag sociaal-economisch arsenaal komen steeds meer en eerder in de problemen. Juist bij die groep neemt ook de kwetsbaarheid sterker toe. De problemen in de hulpverlening aan ouderen worden groter en frequenter i.pl.v. kleiner en minder. Duidelijk wordt dat de maatschappij niet is voorbereid op een verouderde samenleving. Zou een zilveren economie niet moeten beginnen met de vraag: hoe ziet de Europese burger de zilveren samenleving? Het zou dan waarschijnlijk blijken dat er nog veel meer werk aan de winkel is. Ook dat dit veel kan opleveren, maar niet per se voor de geconsulteerde stakeholders.
De EC-Juncker heeft een unieke kans gemist door fundamentele vragen over een inhoud en vorm van verouderende samenleving te negeren en niet te zoeken naar antwoorden. Daarmee is de EU burger het kind van de rekening en een zilveren economie een fata morgana. De arbeid is weer eens voor niets geweest, maar het adelt. Leve de dag van de arbeid.
