Maatschappelijke polarisatie, zwart-wit denken, discriminatie komen voort uit onzekerheid. Onzekerheid ontbeert het aan een houvast, een richting en dat leidt tot onrust en onvrede. In die onzekerheid wordt het houvast gevonden in een-dimensionaliteit: zwart of wit, waar of niet waar, goed of slecht. Wat ‘sociale media’ heet is het effectiefste kanaal om die een-dimensionaliteit te verspreiden: like of niet-like, nieuws versus nep-nieuws; een boodschap over leven en welzijn in 140 tekens (inclusief spaties; pardon het mogen er tegenwoordig 280 zijn). Dit stukje tekst heeft er nu al teveel: 329 te veel.
Een tweet van 280 tekens zou alleen het cursief gedeelte kunnen omvatten. Daar wordt een mens niet veel wijzer van. Van wat hierna volgt wordt menigeen ook niet wijzer, want kenmerkend is dat een mens eerst zoekt naar een bevestiging van eigen standpunten, het eigen gelijk: ik heb altijd gelijk! Standpunten zijn primair gebaseerd op gevoel, op een mening. Ik voel het zo, dus dan is het zo. Iedereen heeft er verstand van. Dit heeft inmiddels geleid tot een nieuwe ‘deskundige’: de ervaringsdeskundige. Bij de opzet van nieuw beleid/programma/regelgeving is de trend om ‘ervaringsdeskundigen’ in te zetten. Deze beschikken over interessante kennis: hoe een gebeurtenis of handeling contextgebonden wordt ervaren. Inbreng van ‘contextgebonden kennis en gevoelens’ kan nuttig zijn. Die trend brengt echter ook risico’s. Rosanne Hertzberger stelt in haar column: ‘het is een verspilling van kennis en kunde als mensen alleen nog recht van spreken hebben als ze zelf toevallig tot de groep behoren waar het over gaat’. (NRC 02-03-2019). Geen ervaring geen recht van spreken. Ervaring is echter geen expertise, niet zwart of wit noch goed of slecht! Ervaring als voorwaarde is gevaarlijk: de expert (de rechter, leraar, de arts) verliest het recht van spreken en dat leidt tot nog meer onzekerheid. Een weg, die al enige jaren is ingeslagen.
Eenzelfde probleem geldt voor het centraal stellen van de ‘mening’. Het hebben van een mening veronderstelt afweging van voors en tegens, met kennis van feiten en inzicht in achtergronden. Intussen wordt ‘het is zomaar een mening’ door toedoen van ‘sociale media’ serieus genomen. Iets is ‘goed of slecht’. En van de weeromstuit is ‘wetenschap ook maar een mening’!
Gebaseerd op ‘het is maar een mening’ en ‘ervaringsdeskundigheid’ regeert de waan-van-de-dag. Kennis van feiten, inzicht in achtergronden, afweging van voor en tegens tellen niet. Deze zijn juist de elementen, die houvast en een richtinggevend perspectief bieden, die het zwarte en witte nuanceren, toetsen aan een visie. En dat ontbreekt bij vele beleidsmakers; ook daar speelt ‘dikke ikke’ en telt men ‘likes’, met als ‘waan-van-de-dag’ beleid tot gevolg. Dat beleid vergroot onzekerheid en versterkt maatschappelijke polarisatie. Onzekerheid wordt niet bestreden door feiten te verbergen, te ontkennen of te ‘verdraaien’. Dat laatste is populair bij ‘waan-van-de-dag beleidsmakers’.
Feiten zijn neutraal, gebaseerd op methodisch verzamelen en analyseren van gegevens, door experts. Dat doet wetenschap (als het goed is, maar ook hier dreigt de ‘waan-van-de-dag’). Iets als goed of slecht kwalificeren is subjectief, wordt beinvloed door achterliggende opvattingen en belangen; het is niet gebaseerd op feiten. Feiten zijn niet hetzelfde als wensen, hoe mooi en nastrevenswaardig die soms ook zijn. Dus handel niet alsof wensen feiten zijn. Nee, het leven is niet zeker, de wereld is niet veilig. Dus leer van het gezegde: ‘prepare the child for the road, not the road for the child’. Leven is per definitie omgaan met onzekerheid. Maak het niet mooier dan het is, niet zwart of wit! Maak het dragelijk: dat is de uitdaging voor ieder mens, voor beleidsmaker en burger! Dialoog, polderen, helpen: zoeken naar een richtgevend perspectief met gebruik van feiten; toets de mogelijkheden; weg van goed of slecht, zwart of wit. Gebruik je verstand! Dat brengt zekerheid, waar de mens – het sociale dier – naar zoekt: vertrouwen in en op elkaar! Ooit heette dat solidariteit. Nu is het: solitair, ik/wij alleen. Ik heb gelijk! Het is wit of zwart! Is grijs misschien een optie?
