Bijna 8% van de mensen van 65 jaar en ouder zijn slachtoffer van ‘ouderenmishandeling’ in Nederland. Meer dan 200.000 bejaarde slachtoffers per jaar. Dat is verontrustend. Ruim een op de tien van de slachtoffers van ouderenmishandeling vallen in de zorg. Dat is extra verontrustend, omdat die oude mensen in de zorg extra afhankelijk en kwetsbaar zijn én in een ‘beschermde’ (gesloten) omgeving wonen, waar ze geacht worden juist veilig te zijn.
Het meest verontrustende is dat dit ‘oud nieuws’ is. Deze gegevens zijn sinds 2007 bekend bij het ministerie van Volksgezondheid, de Inspectie van Volksgezondheid, de directies van zorginstellingen voor ouderen. Nu pas, ruim vier jaar later, opent de staatssecretaris van Volksgezondheid een meldpunt ‘ouderenmishandeling in de zorg’. Daarmee is er nog niets veranderd, maar het kan worden gemeld.
Er wordt een speciale ‘telefoonlijn voor pesten bejaarden’ geopend. Nee, niet om bejaarden te pesten, maar als meldpunt waar bejaardentehuisbewoners kunnen melden, dat ze gepest worden. Slachtoffer van pesten in het bejaardentehuis? Hoe, door wie? Door medebewoners en personeel, zo blijkt uit onderzoek. Negeren als de bejaarde bewoner wat vraagt, geen plaats maken, stiekem schoppen, eten weghalen, etc. De telefoonlijn is nodig, omdat bewoners in het tehuis niet durven te klagen. Niet in hun eigen huis, want dat is het verzorgingstehuis, durven klagen! Zouden ze wel durven te bellen?

Ouderenmishandeling is gewoon geworden, ook buiten de zorg. De familie is het ergste; daar moet je het van hebben. De aanpak met meldpunt en telefoonlijn is goed bedoeld, maar pakt het probleem niet wezenlijk aan. Na ruim vier jaar gebeurt er een beetje. Geen hoge prioriteit. Ook dat is een verontrustend teken.
In Nederland bestaat, zoals in de meeste Europese landen, naast racisme en sexisme, ook ‘ageism‘. Ageism is een combinatie van negatieve houdingen tegenover bejaarden en onjuist opvattingen over hen, van discriminerende praktijken jegens bejaarden en van beleid van instellingen en overheden, die negatieve stereotypen over ouderen versterken

Ageism is praktijk in Nederland. Van de bejaarden ervaart 4% discriminatie aan den lijve. Veel? Ja, twee keer zo veel als in Denemarken of Zweden. Vergeleken met bejaarden uit Tsjechië of de Oekraïne valt het wel mee; daar melden de bejaarden vijf keer vaker discriminatie aan den lijve te ervaren. Is dat een reden om zo weinig te doen in Nederland? Het probleem bejaardendiscriminatie en bejaardenmishandeling vooruitschuiven is ook het teken van ‘ageism’. En het is een teken van gebrek aan beschaving. Simone de Beauvoir schreef al in 1970: als men wil weten hoe beschaafd een land is, kijk dan naar hoe dat land zijn bejaarden behandeld.

Een juiste aanpak tegen bejaardenmishandeling is te investeren in kennis, voorlichting en training. Daarmee kan ageism worden voorkomen en metterdaad worden aangepakt. Voorlichting en training van mantelzorgers en vrijwilligers. Investeren in deskundigheid bij zorgverleners en hulpverleners om op een goede wijze met de vragen en noden van ouderen om te gaan. Het gaat daarbij niet – zoals veelal gesteld wordt – om de hoeveelheid handen voor de ouderenzorg, maar om de kwaliteit van die handen. Die aanpak ontbreekt; dat is ook ageism.

Ageism kent vele vormen in de zorg. Zijn hulpverleners dan kwelgeesten? Nee, gelukkig de meesten niet, integendeel! De meeste hebben het beste voor met de zorg aan ouderen. Velen hebben hart voor de bejaardenzorg. Ageism gebeurt zonder dat men het zich bewust is. Het zit in het (zorg)systeem. Het komt voort uit het gebrek aan investering in ‘goede handen’; het sluipt in de dagelijkse zorgpraktijk.
Voorbeelden.
-Veelal is onbekend hoe geneesmiddelen werken bij (hoog)bejaarden, omdat het onderzoek naar het effect van geneesmiddelen (hoeveelheid, bijwerkingen etc.) getest is op jong volwassenen. Er is systematisch te weinig onderzoek naar behandeling van (hoog)bejaarden. Daarmee wordt de kans groot dat de verkeerde behandeling wordt voorgeschreven.
-Omgaan met patiënten met dementie is soms heel moeilijk, vooral als ze erg onrustig zijn. Door tekort aan personeel en deskundigheid is het in sommige (?) verpleeghuizen regel om de patiënt te ‘sederen’ (zoveel psychofarmaca geven dat deze rustig wordt en blijft) of te ‘fixeren’ (vastbinden). De regel van het huis wordt ‘keurig’ toegepast.
-Nader onderzoek bij een ernstig zieke oudere wordt – veelal zonder overleg met de patiënt en/of familie – achterwege gelaten, omdat het ‘toch geen zin heeft’. Het is echter lang niet altijd duidelijk wat de beste handelwijze is in een bepaalde situatie. Goed overleg is een vereiste, wettelijk vastgelegd, maar het ‘ontbreekt aan tijd’. Het omgekeerde komt ook voor; patiënten worden tegen hun wil in alsnog behandeld of gereanimeerd. In sommige (?) verpleeghuizen is niet reanimatie het ‘officiële’ beleid, waar de patiënt en de familie niet altijd van op de hoogte zijn. De medewerkers passen het beleid toe, zoals voorgeschreven.
-Hulpverleners hebben hun eigen opvattingen over oud zijn, lijden en noodzaak van behandeling. Dat is hun goed recht. Onderzoek toont echter aan, dat de eigen opvattingen van de hulpverlener mede bepalend zijn voor wel of niet doorverwijzen of behandelingen uitvoeren. Of (verdere) behandeling van belang is of niet is onbekend, maar ‘de dokter vindt het niet nodig’. De bejaarde patiënt wordt niet gevraagd. Als deze naar toilet moet, is het ‘nog niet de tijd’. Routine en tijdschema’s zijn nodig vanwege efficiëntie; de oude, zorgbehoeftige bewoner wordt echter niet op tijd geholpen.

Soms gebeurt ageism in de zorg met opzet. Dat is strafbaar. Daar moet geen meldpunt of telefoonlijn voor zijn. Dat moet direct met straffe hand worden aangepakt. Ook dat gebeurt onvoldoende. De bejaarde wordt gehuld in de mantel van  …… doodzwijgen.