Onderzoeksbevindingen nemen reeds enige tijd epidemische vormen aan. Dit geldt vooral voor resultaten van epidemiologisch onderzoek. Epidemiologen zoeken naar factoren, die samenhangen met ziekte, ongeval en dood. Die samenhang wordt sneller gevonden als met veel gegevens wordt gewerkt: grote databestanden en veel statistische analyses levert altijd wel een samenhang op. Moderne technieken maken veel statische analyses in hoog tempo mogelijk. De gevonden samenhangen zijn soms nuttig, maar meestal niet. Het nut wordt bepaald door de theorie. Zonder theoretische verklaring, die bevestigd kan worden middels mislukte falsificatie, blijft de samenhang zonder betekenis. Moderne technieken creëren grote databanken en modern technieken maken deze toegankelijk voor onderzoekers. Ook het aantal epidemiologen neemt epidemische vormen aan. Het gevolg is nog meer onderzoeksbevindingen. Tijd voor een moratorium: geen theorie, geen onderzoek. Het levert ook nog aanzienlijke besparingen op voor het milieu (minder energieverslindende computergebruik, internetvervuiling en gerooide bomen). En er komt tijd om na te denken.
Naast het positieve milieu effect en kans op meer waardevolle inzichten, is een niet te onderschatten effect, dat burgers met rust gelaten worden. Eigen (oude) kennis en ervaring krijgen de overhand boven de alarmerende bevindingen, dat alle ziektes genetisch bepaald zijn en dat deze binnenkort voorspeld worden (en bij nieuwelingen al bij de conceptie). Tegelijkertijd is men zelf verantwoordelijk voor zijn ziekte en schuldig bij ziekte. Dergelijke ‘lessen’ uit onderzoek doet menig nadenkend burger twijfelen. Wat betekenen die bevindingen?
Alcohol drinken is slecht, maar niet altijd; wel altijd met mate. Alcohol (2 glazen rode wijn per dag, bij de maaltijd, niet te laat) is heilzaam tegen hart- en vaatziektes. Alcohol verzacht het lijden aan reumatische aandoeningen (RA) (hoeveel is niet onderzocht, maar men kan er zich iets bij voorstellen). Nog beter nieuws: alcoholdrinkers zijn minder vatbaar voor het krijgen van RA!
De onderzoekgegevens hebben mensen decennia lang ingepeperd: zonnen is slecht; gebruik van zonnebanken is schadelijk voor de huid (een boodschap aanvankelijk alleen bedoeld voor de ‘better of’). Mensen zijn bang geworden van de zon dank zij epidemiologisch onderzoek. De nieuwe resultaten: zonnen mag weer; zon is goed.
Twaalf jaar scholing is waarschijnlijk het beste medicijn tegen dementie, leert een nieuwe epidemiologische studie. Hoe langer onderwijs des te beter tegen dementie. Zou ook gelden: hoe dommer, dus hoe langer onderwijs, des te beter tegen dementie. De analyses doen daarover geen uitspraak. De gegevens laten wel zien: hoe langer onderwijs des te minder hersenschade. Getuigt dit van wel of geen gebruik van hersenen?
Met epidemiologische bevindingen in de hand worden burgers tussen de 45-70 jaar naar het preventieconsult van huisartsen gejaagd. Duizenden mensen moeten meedoen: vertel over gewicht, eten, roken, dringen, bewegen. Stuk voor stuk is wel eens een verband gevonden met hart- en vaatziekten. Het ‘stapelend toeval’ (Luc Bonneux) vormt het risico. Het klinkt niet onverstandig: epidemiologische risicofactoren opsporen en dan mensen met risico aanzetten tot gedragsverbetering (op straffe van ….?). Heeft het zin? Er is een theorie, die beredeneert dat dit kan helpen bij de bestrijding van hart- en vaatziekten. Gedegen evaluatie onderzoek is noodzakelijk. Maar er is geen houden meer aan preventie consult: een epidemie. Terzijde, de grootste risicofactor is leeftijd. Hoe gaat de dokter dat behandelen?
Als voorbeeld tenslotte, een – bij deze gelegenheid – eigen analyse met een heel groot Europees databestand: religie hangt samen met ervaren gezondheid. Zou God discrimineren? Echter, religie is bij de Duitse Lutheranen iets anders dan bij de Engelse Anglicanen of de Franse katholieken om niet te spreken over de in rook opgaande Russische orthodoxen. Dat religie iets met gezondheid, in casu met zelfmoord, te maken had werd ruim honderd jaar reeds door Durkheim vastgesteld. Zijn bevinding was gebaseerd op een theorie en nadenken. Om zijn theorie te bewijzen had hij geen grote databestanden nodig, wel een goede methode (niet de epidemiologische). De theorie behandelde de mogelijke beschermende betekenis van religie bij tegenslag door sociale steun en individuele schuld. De verklaring ligt in de wijze van samen leven. (Samen) leven is het grootste risico voor ziekte en overlijden. Denk daar eerst over na, vóór onderzoek.
