Kunst is niet alleen tegenwicht voor het reductionisme, een nu dominante vorm van wetenschapsbeoefening, kunst loopt ook voorop op de wetenschap, mede dankzij oog voor samenhang en observatie. De voorbeelden en analyses, die Jonah Lehrer in zijn boek ‘Proust was een neuroloog’ geeft, zijn stimulerend om na te denken over de verhouding tussen kunst en wetenschap. Tegenwicht tegen reductionisme en de aanwezigheid van brede samenhangen zijn ook het onderliggende idee in de analyses van Fritjof Capra in ‘De eenheid van leven’ over de overeenkomsten tussen biologie, psychologie en sociologie. In de praktijk, waar deze 3 disciplines bijeenkomen, lijkt de kunst het van de kunde te verliezen. Lijkt!
In de praktijk van de gezondheidszorg wordt terecht gevraagd om evidence based handelen. Hoe die evidentie verkregen moet worden is een punt van discussie. Aan de terreur van de gerandomiseerde klinische trials (RCT) als enige methode om evidentie aan te tonen komt een einde. Een oude wetenschappelijk methode, de observatie, is nooit weg geweest in de praktijk van de gezondheidszorg en mag ook weer gelden als wetenschappelijk bewijs. Veel fundamenteel onderzoek is observationeel; RCTs zijn daar veelal zinloos of onmogelijk.
Een goede dokter is een scherpe waarnemer, waarbij gedrag, klacht, formulering, geur, tijdstip en omgeving in samenhang worden beschouwd. Die samenhang analyseren en doorzien leiden tot een vaststelling en een voorstel: de klinische blik. En die blik heeft evidentie. Kunde is daarbij hard nodig. Bij evidentie gaat het om waarheidsvinding; het bewijs is een middel.
Een goede dokter, een goede verpleegkundige hebben weinig baat bij een maatschappij, waar evidentie gekoppeld wordt aan marktwerking. Marktwerking leidt niet tot goede hulpverleners. Bij marktwerking gaat het om de prijs; de efficiëntie is het doel.
Ook bij kunst gaat het om waarheidsvinding en observatie. De kunstenaar experimenteert en heeft daarbij meer vrijheid dan de hulpverlener vanwege het verschillende subject. De kunstenaar is bezig met een zoektocht naar de essentie van een gebaar, een gevoel, een vorm, een samenleving, een relatie, een kleur, een geur. Wordt dat vastgesteld en voorgesteld, dan is dat kunst. De essentie vinden kan op vele manieren, maar observeren en analyseren van een patroon zijn noodzakelijke middelen. Ook kunde is hard nodig. En marktwerking leidt niet tot goede kunstenaars.
Kunst en goede zorg zijn beide onbetaalbaar. En beide leiden tot en geven veel genot. Noch het een noch het ander mag als luxe worden gedefinieerd. Kunst en goede zorg zijn beide ‘genezend’. Kunst helpt patiënten en de wetenschap.
Hoe kunst en wetenschap in de gezondheidszorg van elkaar leren laat Jan Dequeker zien in zijn boek ‘De kunstenaar en de dokter. Anders kijken naar schilderijen’. Zorgvuldige klinische observaties binnen schilderijen leiden tot een vaststelling en voorstel. Dat kan alleen als de voorstelling op het schilderij, al dan niet bij toeval, de essentie heeft geraakt.
Een dergelijke analyse opent nieuwe perspectieven voor wetenschap en voor de medische en kunstgeschiedenis.
